Jean-Jacques Dessalines

Jean-Jacques Dessalines (Desalin) te fèt nan Grande Rivière du Nord nan mwa Sektanm 1758. Natif-natal tè a, li te gen youn gran «defo». Li te wòklò. Li pat janm kite moun defini kiyès li ye.

Premye bagay youn moun ka konprann sou Desalin, sèke se limenm ki toujou deside kisa l ye, kiyès li ye. Li te esklav youn blan ki te siyen «Duclos ». Alepòk, esklav yo te pran siyati mèt yo.Ekidonk, Dessalines te rele JeanJacques Duclos. Li te bon travayè, men li te rebèl nan nati l menm. Se poutètsaDuclos te vann li ak youn afranchi ki pat blan ki te siyen Dessalines. Malgre tout peripesi Mèt Dessalines te pase ak Jean-Jacques, li te vin renmen misye. Li te fè konprann ke misye se te youn bon travayè, men youn nèg difisil. Desalin te vin apresye mèt li tou. Li te si tèlman apresye misye ke li te vin pa fini chanje siyati l. Li te deside pou pwòp tèt pa l ke li pa rele Jean-Jacques Duclos ankò. Li te vin deside ke li siyen Dessalines. Se istwa kouman misye fè gen siyati sa a.

Desalin karakterize diferanfason:sòlda brav, gran dansè, youn mouche ki terilaks lè li t ap pran plezi l. Se youn bagay ke Henri Christophe, youn nègki te trè aristokratnan tanperaman li,pat renmen ditou ak Dessalines. Desalin te gen youn ideyal detèmine:pou l pat kite blan fransè, kolon yo ki te konn dirije peyi dAyiti, gen ankenn chans pou yo gen kontwòl peyi a. Aprèjan yo te trayi Toussaint jiskaske li te mouri nan prizon Lafrans, pat gen rezon ankò pou lòt chèf lidèchip ansyen esklav yo te nan ankenn tete lang ak fransè. Pat gen rezon ankò pou te fè negosyasyon. Se te,jan yo te vin di l e konprann li an tou, libète ou lanmò.

Se bravou nèg sa a ki te vin banou Ayisyen endepandans nou. Li batay tout kote, depi La Crête à Pierrot, jiska Vètyè. Finalman, ansyen esklav yo ak afranchi yo te genyen dènye batay pou endepandans lan18 Novanm 1803, nan Vètyè. Desalin, ansanmak lidèchip mouvman endepandans lan te deside pou yo tann 44 jou, pou premye janvye 1804, pou deklare nouvo nasyon an.

Ou santi enfliyans Desalin nan dat senbolik sa a. Se :
• premye jou youn ane nèf, 1er janvye ;
• youn nouvo nasyon.
Se kankou l te vle di : nou pa Sendomeng ankò. Nou rele Ayiti.

Ou santi enfliyans nèg la nan desizyon politik sa yo. Se sa ou te ka rele nan filozofi, detèminism (le déterminisme) nan panse misye. Swiv fil ide misye : li pa rele Duclos, li rele Dessalines ; pinga nou prese, ann tann 44 jou aprè 18 Novanm 1803 pou n kòmanse youn nouvo peyi nan you nouvèl an eki se premye janvye 1804 ; nou pap rele peyi a Sendomeng ankò. Nap bali non orijinal li, jan Endyen yo te konn rele l la, ki se Ayiti, ki vle di tè plen mòn.

Desalin te brav men li pat prese. Petèt li te aprann sa nanmen Toussaint Louverture. Youn nan twa nèg sa yo (Toussaint, Desalin, ak Christophe), pat janm prese. Se poutèt sa yo pat janm vle divize latè tou. Yo te vle kenbe agrikiliti menm jan an pou te ka gen plis randman. Li te fè nou konprann, lè ou byen etidye misye, ke nanpwen anyen ki bon ki fèt fasil. Fòk ou gen pasyans. Fòk ou travay di, e ak entelijans.

Pou rezoud pwoblèm militè potansyèl, pou pwoteje peyi a, Desalin ansanm ak tout lidèchip aprè endepandans lan te anvayi Dominikani. Se te youn desizyon estratejik. Toussaint te fè menm bagay la tou aprè li te voye blan fransè nan peyi yo avan Leclerc te retounen ak sòlda fransè nan fen lane 1801. Toussaint te gentan gen kontwòl ak rele tèt li « Gouvènè tout il la ». Sa vle di, Gouvènè Ayiti ak Dominikani. Lè Leclerc te antre, Toussaint te oblije retranche pou l te ka batay pi byen.

Donk, Dessalines limenm te antre nan Dominikani nan mwa d Mas 1805. You seri vwalye fransè nan zòn lan te vin fè l kwè ke fransè yo tap tounen vin batay an n Ayiti. Se sa ki te fè Desalin kite Dominikani.

Kesyon Agrikiliti a nan Lanmò Desalin:
Kesyon sa a enpòtan nan konpreyansyon koz lanmò Dessalines. Te toujou gen youn kesyon latè ki t ap koze anpil divizyon nan ansyen koloni an. Ansyen esklav yo te vle gen youn ti bout tè pou yo te plante ak pou yo te viv. Desalin pat kwè ke se te youn bon lide. Ni Toussaint pat janm kwè l avan, ni Christophe nonplis. Ansyen afranchi yo te vle pou yo bayo tè ke yo te di ki se eritaj papa yo. Gen menm ladan yo ki te konn pase fo papye anba boukan pou l te ka parèt ansyen. Desalin pat vle kwè nan sa. Desizyon pou anvayi Dominikani an, menmsi li te gen youn aspè militè fondamantal, gendwa te gen youn kalkil ekonomik ladan l tou. Si Ayiti te tou pran Dominikani, t ap gen ase tè pou tout moun epi, nou tap kapab devlope ekonomi an youn lòt fason. Agrikilti alepòk, e jis nan jounen jodi a, se te e se toujou fòs ekonomik prensipal peyi a. Men, riz fransè yo ki te fè Desalin ak lidèchip militè a kwè ke se te youn lòt envazyon ki tap fèt te koze Ayiti pa pran Dominikani. Desalin ak lidèchip politik e militè a pat tounen Dominikani ankò. Retranchman sa a vin rann pwoblèm latè a vin pi mal. Rasin lanmò Desalin lan soti plis nan koze latè, kote misye te gen pwoblèm ak ansyen esklav kankou ansyen afranchi. Se pat youn kesyon koulè, nan fondamantal li.

17 Oktòb 1806, youn nan moun ki te konbat ansyen esklav yo nan « La Guerre du Sud », Alexandre Pétion, konplote pou touye Papa Desalin. Pétion, nan fen batay pou endepandans lan, te vin antre anba vant mouvman revolisyonè a tou, e li te youn vanyan sòlda e estratejis nan lagè. Men, nan jounen 17 Oktòb 1806 la, li te rejwenn lojik ansyen afranchi yo ki te bezwen plis tè, asosye l ak koz ansyen esklav yo ki te bezwen latè, epi li te touye papa peyi a ki rele Jean-Jacques Dessalines.

Rezon lanmò Desalin lan pa gen anpil bagay pou l wè avèk koulè, lè ou byen analize l. Li gen plis pou l wè ak enterè ekonomik.

Konsekans Lanmò Desalin lan :
Jis jounen jodi a, konsekans lanmò sa a ap maltibinen Ayisyen. Se ki vizyon pou nou swiv ? Éske se vizyon Desalin lan, kote se oumenm kòm nasyon ki pou detèmine kiyès ou ye, kisa ou ye, ki kote ou dwe ale pou ka rive ? Éske se pou kite lòt moun, ki pa viv menm eksperyans ak ou, ki pa konprann ni fòs ni feblès kiltirèl ou, detèmine kiyès ou ye nan nannan w ? Desalin te renmen tèt li ak nasyon an.

Gen youn bagay ki klè. Tout Ayisyen toujou fyè pou yo di : « Mèsi Papa Desalin, mèsi ». Sa k rete a, se kilè nou tout ap aprann konprann dimansyon reyèl, istorik, nèg sa a ?